In memoriam drs. J.F. van Os

31-12-1925 — 10-04-2021

door Hans Lever

Het dispuut Odysseus in 1951 in het Vondelparkpaviljoen. Hans van Os achteraan in het midden onder de lamp.

Hij was 95 jaar toen hij overleed en een half jaar ouder dan ik zelf. Lou Filius vroeg mij of ik hem met een “in memoriam” wilde gedenken. Net als hij was ik toch één van de laatste nu nog levenden die de geboorte van Odysseus hadden meegemaakt : Hans van Os. Op 10 april stierf hij. In het ziekenhuis. Een Covid-19 infectie was hem fataal geworden.

In die Amsterdamse jaren 1946-1950 was er tussen ons geen sprake van een extra sterke vriendschapsrelatie. Trouwe dispuutgenoten waren wij. Niet meer en niet minder. Na 1950 zagen wij elkaar nooit meer en hoorde ik evenmin ook ooit meer iets over hem. Op één keer na dan. Zestig jaar later. En ook maar kort. Bepaald geen aanbeveling om een “in memoriam” over iemand te schrijven. En toch vind ik het fijn het te mogen doen. Waarom ? Omdat ik hem in die 75 jaar nooit ben vergeten. Inderdaad, vanaf het begin. Hij had onmiddellijk vanaf 1946 voor mij iets waaraan ik sindsdien vaak ben blijven denken. Misschien terecht, misschien ook niet. We zullen zien.

Evenals een aantal anderen had ook Hans bij monde van de rector corporis op de emancipatieavond gehoord dat hij een uitnodiging had om lid te worden van de oratorische vereniging ODYSSEUS. Een dispuut waar hij nog nooit van had gehoord. Omdat het niet eens bestond. Nog niet. En of hij die uitnodiging aannam. Intussen ook de subtiele mededeling dat niet één van de 15 disputen interesse in hem had getoond. Overschot waren we. Gewogen en te licht bevonden. Voelde hij dat net zoals ik? Zo te zien wel. Een jongen met een ogenschijnlijk verslagen blik. Eén die uitzag naar een feestelijke emancipatieavond, maar nu vernederd werd door een kille afwijzing. Nil Desperando Deo Duce, ja ja! Zo zag ik Hans door de jaren heen, het ontgoochelde toonbeeld van die afschuwelijke avond. Geen vooroploper, gangmaker, feestnummer, wel altijd aanwezig, trouw, maar vaak alsof hij er ook weer niet helemaal bij was, alsof die eerste deprimerende avond nooit helemaal voorbij was gegaan. Het beeld van Hans van Os. Mijn beeld van hem. Totdat dat veranderen ging. Maar pas na zo’n 65 lange jaren.

Er was een reünie in Zutphen. Ik keek er naar uit, Hans van Os zou er ook zijn. Maar hij kwam niet. Hij had zich in de dag vergist en kwam ’s middags ineens toch. Toch nog net op tijd om deel te kunnen nemen aan de rondleiding in de indrukwekkende St.Walburgiskerk. Alles wat we zagen kreeg een enthousiast verhaal van onze gids, tot we bij het eeuwenoude orgel stonden. Zij wist daar veel van zoals het een goede gids betaamt. Maar toen zij klaar was, nam Hans het woord. Niet als betweter, maar bescheiden en verrassend als nogmeerweter, ja zelfs als allesweter. Jaren geleden had hij ook een boek geschreven over de oude kerkorgels in Overijssel en Gelderland en tal van artikelen waren in menig vaktijdschrift van zijn hand verschenen. We hadden een expert in ons midden, een adviseur bij orgelreparaties, een onderzoeker van naam, een man met een grote passie voor dat imposante instrument dat als kerkorgel al eeuwen meegaat.

Ridder in de orde van Oranje Nassau was hij er door geworden, maar nog indrukwekkender dan dat vond ik wat één van zijn beide zoons over hem schreef “Ohne Musik wäre das Leben ein Irrtum”. Een citaat dat als voor hem geschreven zou kunnen zijn. Van zijn andere zoon hoorde ik : “hij kende elke orgelpijp in Nederland. Tot het einde toe bleef hij vlijmscherp en een wandelende encyclopedie”.

En op de laatste foto die ik van hem kreeg, van twee weken voor zijn dood, zie ik een zeer oude man met een prachtige bos grijswitte haren, een idem baard, één hand zwevend boven de toetsen, de andere net een toets aanrakend, in volle concentratie, gezeten achter het orgel uit zijn kerk in Aalten. Wat zou een schilder daar een indrukwekkend portret van hebben kunnen maken bedenk ik me dan. “Sterk, muzikaal, eigenzinnig en breekbaar” zoals op het overlijdensbericht valt te lezen. Hans van Os wiens uitstraling ik 75 jaar lang onjuist interpreteerde. Introvert is immers iets anders dan licht of wat zwaarder geraakt zijn als beginnend student. Een boeiend mens van wie ik het jammer vind dat ik het in driekwart eeuw niet verder geschopt heb dan zijn dispuutgenoot zijn en niet al die tijd zijn vriend ben geweest. Maar vergeten deed ik hem nooit. Dat wel. En wat zou ik hem graag hebben willen horen spelen tijdens al die kerkdiensten waarin hij zich muzikaal uitleven kon. Om nog maar te zwijgen over mijn nieuwsgierigheid naar de vele verhalen die zijn talloze oud-leerlingen kunnen vertellen over zijn lessen wis- en natuurkunde. Hans van Os, het laatste eindje van mijn leven zal hij uit mijn herinnering beslist niet verdwijnen.

Hans Lever